1 Nisan günü dünyanın neredeyse her yerinde neredeyse sözlü bir kural haline gelmiştir. Bu şaka yapma geleneğini hepimiz yakından biliyoruz, değil mi? Peki nedir bu gelenek ve neden 1 Nisan günü şaka yapma geleneği zaman içerisinde bu kadar kabul görmüş ve yayılmıştır. İlk olarak ne zaman ve nerede ortaya çıkmıştır? Neden şaka yapılır ve neden bu şakalar 1 Nisan günü yapılır gibi soruların cevaplarını yazımın ilerleyen bölümlerinde veriyor olucam .
1 Nisan Geleneği ve Fransa’nın Nisan Balığı Hikayesi
1 Nisan şaka geleneğinin meydana gelmesi ile ilgili çeşitli görüşler mevcuttur. Bunların arasında en çok bilinen ve inanılanı ise Fransa’da 1 Nisan itibarı ile meydana gelen balık avlama yasağına karşı orada yaşayan halkın balıkçılara karşı 1 Nisan yaptıkları 1 Nisan şakası Nisan Balığı ile açıklanmaktadır.
Bu açıklamaya daha yakından baktığımızda detaylı olarak şu şekilde anlatmak mümkündür. Fransa’da 1 Nisan günü Fransızlar arasında Nisan Balığı kavramı ile de bilinen bugün ayrıntılı olarak şu şekildedir: 1 Nisan itibarı ile başlayan balık avlama yasağından dolayı bazı şaka sever kişiler bugün yasağa rağmen avlanmak isteyenleri kandırmak ve şaka yapmak adına nehirlere ırmaklara ya da göllere Nisan Balığı ismini verdikleri çiroz ringa balıkları atmaktadırlar ve bu geleneğe göre de bir takım kişilerce de dünya genelinde şaka günü olarak yayılmış bu günün bu şekilde ortaya çıkmış olduğu düşünülmektedir.
Fransa’da ortaya çıkmış bu gelenek günümüzde farklı bir şekilde devam etmektedir. Her ne kadar balık avlama yasağı sonrası şaka yapmak isteyenler göllere, nehirlere ya da ırmaklara çiroz ringa balığı atmıyorlarsa da, balık avlama yasağının başladığı bugünde balık şeklinde çikolatalar yenilerek, sevilen dostların arkalarına balık şeklindeki kağıtlar yapıştırılarak şaka yapılması geleneği halen devam etmektedir.
1 Nisan Geleneği ve 15. Yüzyıl Haçlı Ordusu Efsanesi
1 Nisan geleneğinin ortaya çıkması ile ilgili bir diğer inanış ise Fransa hikayesinden çok daha eskilere dayanan Haçlı Seferleri efsanesidir. Bu efsaneye göre 15. yüzyıl sonlarına doğru Haçlı Ordusu İspanya’da bulunan ve Endülüs Müslümanlarının en son kalesi olan Gırnata Kalesi’ni kuşatmışlardır. Bu kuşatma çok uzun süren bir kuşatma olmuştur ve kış ayları nedeni ile haçlı askerleri ümit ettikleri başarıyı Müslümanlara karşı kısa sürede elde edememişlerdir.
Haçlı ordusunun başındaki komutan bu durumun bu şekilde başarıya ulaşamayacağını anladıktan sonra kendince bir çözüm yolu üretmiştir. Kaleyi kuşatmanın neredeyse imkansız olduğunun farkına varan komutanın çözüm yöntemi şu şekildedir: 31 Mart gecesi bir elinde Kur’an bir elinde İncil ile kalenin kapısına giden ordu komutanı "Şu iki kitap üzerine yemin ederim ki, teslim olursanız bu akşam size bir şey yapmayacağım" diyerek Müslümanları ikna etmeye çalışmıştır.
Komutanın bu söylediklerine inanan Müslümanlar ise canlarını kurtarabilmek için komutanla bir anlaşma yapmaya karar vermişlerdir. Yapılan görüşmenin sonucunda Müslümanlar teslim olmuş ve kaleyi haçlı askerlerinin komutanına teslim etmişlerdir. Ancak ertesi gün 1 Nisan günü bu komutan kale içerisinde bulunan bütün Müslümanların öldürülmesi emri çıkarmıştır. Bu emre karşılık oradaki Müslümanlar karşı çıkarak “Sen bizi öldürmeyeceğine söz vermiştin ve biz bu şartla kaleyi sana teslim etmiştik” deseler de haçlı askerlerinin komutanı "Benim sözüm size dün akşam içindi, bugün için size bir sözüm yoktur“ diyerek Müslümanlarla dalga geçmiş ve hepsini öldürmüştür. Bu hikayeye dayanarak Hristiyanlar arasında 1 Nisan o günden beri Hile Günü olarak kutlanmaya başlanmıştır. Bu hikayeye göre aslen yüzlerce Müslümanın katliamının gerçekleştiği bu 1 Nisan günü günümüzde Müslüman ülkelerde dahi bir şaka günü olarak kutlanmaktadır.
1 Nisan Gününün Hile Günü Olarak da Anılması
Her ne kadar anlatılan Haçlı Seferleri hikayesine göre 1 Nisan aslen Müslümanların kıyıma uğradığı gün olarak bilinse de bu konuda yapılan araştırmalar bunun böyle olamayacağını gözler önüne sunmaktadır. Öncelikle hikayede adı geçen Endülüs’te bulunan son Müslüman kalesi olan Gırnata, 2 Ocak 1492 tarihinde işgal edilmiş ve teslim olmuştur ve hikayede geçtiği gibi 31 Mart tarihinde değil. Diğer bir argüman ise savaş sırasında söylenebilecek yalanlara karşı hem İslam milletinin hem de Hristiyan milletlerinin tedbirli olması gerektiğidir.
O dönemlerde savaşların kazanılabilmesi için bu tür yalanların söylenmesi tahmin edilebilecek durumlardan olacağı için Müslüman halkının bu yalana inanmayacağı da söylenmektedir. Bu açıklamalar ile birlikte bakıldığında 1 Nisan geleneğinin bu Haçlı Seferleri hikayesi ile bağdaşması pek gerçekçi gibi durmamaktadır.
1 Nisan geleneği ile ilgili diğer bir rivayet ise Boston Üniversitesi’nde tarih profesörü olan Joseph Boskin tarafından ortaya atılmıştır. Ona göre bu şaka günü geleneği Fransa’da İSDD’lerin sonunda ortaya çıkmış olan ve neredeyse 5 asırlık bir geçmişe sahip olan bir gelenektir.
Diğer bir taraftan Kansas Üniversitesinde hazırlanan Calendar of Diversity’de yani Farklılıklar Takvimi, 1 Nisan Şakasını şu şekilde anlatmıştır:
“1582 yılında Papa Xİİİ. Gregory zamanında vaktiyle Roma İmparatoru Jül Sezar tarafından hazırlatılan Jülyen takviminden Papa’nın adından gelen Gregoryen takvimine geçilmesi üzerine öncesinde 25 Mart - 1 Nisan tarihlerinde kutlanan yeni yıl, 1 Ocak gününe alınmıştı. Bu yeni düzenlemeyi kabullenmeyenler veya buna alışamayanlar ise yeni yılı eski usul kutlamaya devam edince çevrelerine eğlence malzemesi oldular ve eski yılbaşı olan 1 Nisan günü boyunca çeşitli şakalara (sahte parti davetiyeleri, kemik hediyeler vs.) maruz kaldılar.
İşte, Fransızlar tarafından en bilinen isimleriyle ‘Poisson d’Avrıl’ (Nisan Balığı), ‘April Fools’s Day’ (Aptallar Günü) gibi isimlerle anılan bu neşeli günle ilgili çeşitli efsaneler ve tabii bir de muhtemel gerçek ortaya çıkmıştır.”
Dünyada 1 Nisan Geleneği
Günümüzde sadece Avrupa’da değil dünyanın neredeyse bütün ülkelerinde bu gelenek kabul görmüş ve varlığını sürdürmüştür. Hollanda, Belçika, Kanada, ABD, İsviçre, Japonya da bu ülkeler arasındadır. 1 Nisan şaka günü ile ilgili ortada olan bir diğer açıklama da Pagan teorisi ile ilgilidir. Bu teoriye göre Pagan kültüründe 1 Nisan tarihinde Fous Bayramı kutlanmaktadır. Bu bayramın Antik Roma’da da Hilarya adı altında kutlandığı bilinmektedir. Bu bayram aynı şekilde Hindistan’da da 31 Mart tarihinde Holi ismi ile kutlanmaktadır. 1 Nisan saka gününün İskoçya’daki adı ise Gowk ya da Cuckoo şeklindedir. Aynı şekilde İngiltere, bu günü April Fools' Day (Nisan Kaçıkları Günü) şeklinde kutlamaktadır.
Ülkemizde 1 Nisan Günü
Yurdumuzda da diğer dünya ülkelerinde olduğu gibi 1 Nisan günü şaka yaparak geçirilmektedir. Bu durum genellikle okullarda çocuklar ve gençler arasında yaygın olarak görülmektedir. Bu nedenle 1 Nisan günü ülkemizde de kişiler kendilerine şaka yapılabilme ihtimaline karşı dikkatli davranmaktadırlar. Neşeli bir gün şeklinde geçen 1 Nisan günü şaka sever kişilerin yaratıcılıklarını konuşturdukları bir gün olarak varlığını devam ettirmektedir.
Necmettin Aslan
İhbar Hattı
532 609 15 47
